Cukier od wielu lat stanowi przedmiot intensywnych dyskusji
w środowisku medycznym i dietetycznym. Jest istotnym źródłem energii, ale jego
nadmiar w diecie przyczynia się do rozwoju licznych schorzeń o podłożu
metabolicznym. W niniejszym artykule omówiono rolę cukru w organizmie, skutki
nadmiernego spożycia, mechanizm glikacji oraz aktualne zalecenia dotyczące jego
ograniczania.
Rola cukru w organizmie
Cukier, głównie w postaci glukozy, pełni kluczową funkcję jako podstawowe źródło energii dla komórek organizmu. Glukoza jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, mięśni szkieletowych oraz erytrocytów. Organizm ludzki posiada mechanizmy regulujące stężenie glukozy we krwi, zapewniając jej odpowiednią podaż w warunkach fizjologicznych.
Konsekwencje nadmiernego spożycia cukru
Nadmierna podaż cukrów prostych w diecie stanowi istotny czynnik ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych. Zbyt wysoka ilość cukru sprzyja wzrostowi masy ciała, rozwojowi insulinooporności, cukrzycy typu 2 oraz zaburzeniom gospodarki lipidowej, w tym hipertriglicerydemii i podwyższeniu stężenia cholesterolu frakcji LDL. Nadmiar cukru zwiększa również ryzyko próchnicy zębów, przewlekłych stanów zapalnych oraz zaburzeń mikrobioty jelitowej.
Znaczenie procesu glikacji
Jednym z mniej omawianych, a niezwykle istotnych mechanizmów związanych z nadmiarem cukru we krwi jest proces glikacji.
Glikacja polega na nieenzymatycznym wiązaniu cząsteczek cukru z białkami, lipidami lub kwasami nukleinowymi, co prowadzi do powstawania tak zwanych zaawansowanych produktów glikacji (AGE – Advanced Glycation End Products).
Produkty te odkładają się m.in. w błonach podstawnych narządów takich jak nerki, siatkówka oka czy naczynia krwionośne. Akumulacja AGE prowadzi do uszkodzenia struktur tkankowych, zaburzenia ich funkcji i inicjowania stanu zapalnego o niskim nasileniu. Stan ten odgrywa istotną rolę w patogenezie wielu chorób przewlekłych, w tym miażdżycy, przewlekłej choroby nerek, retinopatii cukrzycowej czy demencji.
Proces glikacji jest szczególnie intensywny przy przewlekle podwyższonym stężeniu glukozy we krwi, co czyni go kluczowym elementem szkodliwego wpływu hiperglikemii na organizm.
Cukier naturalny a cukier dodany – znaczenie rozróżnienia
W kontekście profilaktyki zdrowotnej ważne jest odróżnianie cukrów naturalnie obecnych w produktach takich jak owoce czy mleko od cukrów dodanych, obecnych w żywności przetworzonej. To właśnie nadmiar cukrów dodanych jest odpowiedzialny za powstawanie wyżej opisanych mechanizmów uszkodzeń tkanek i rozwój chorób przewlekłych.
Czy cukier uzależnia?
Nie stwierdzono, aby cukier jako substancja samodzielna wywoływał mechanizmy uzależnienia typowe dla substancji psychoaktywnych. Trudno zaobserwować, aby osoby spożywały cukier w czystej postaci w sposób kompulsywny. Zjawisko nadmiernego spożycia dotyczy przede wszystkim żywności wysoko przetworzonej, łączącej cukry, tłuszcze i sól, która stymuluje ośrodki nagrody i może prowadzić do nadkonsumpcji.
Zalecenia dotyczące ograniczania spożycia cukru
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia i Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności, spożycie cukrów dodanych powinno być ograniczone do mniej niż 10% całkowitego dziennego zapotrzebowania energetycznego, a najlepiej poniżej 5%. W praktyce klinicznej zaleca się wybór wody i niesłodzonych napojów, rezygnację z żywności wysoko przetworzonej, przygotowywanie posiłków w domu oraz czytanie etykiet w celu ograniczenia ukrytych źródeł cukru.
Czy cukier zasługuje na miano „białej trucizny”?
Określenie to ma wymiar retoryczny i ma na celu zwrócenie uwagi na ryzyko związane z nadmiarem cukru w diecie. Sam cukier nie jest toksyczny, jednak jego nadmiar oraz forma, w jakiej jest spożywany, prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak proces glikacji i przewlekły stan zapalny.
Podsumowanie
Nadmierne spożycie cukru przyczynia się nie tylko do rozwoju otyłości i chorób metabolicznych, lecz także do procesów uszkadzających struktury komórkowe, takich jak glikacja. Ograniczanie cukrów dodanych, wybieranie żywności o wysokiej wartości odżywczej i kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych to podstawa profilaktyki schorzeń przewlekłych.