Jednym z kluczowych wyzwań w terapii otyłości jest długoterminowe utrzymanie prawidłowej masy ciała po redukcji. Wiele osób skutecznie traci nadmiarowe kilogramy, często kilkukrotnie. Jednak w wielu przypadkach dochodzi do ponownego przyrostu masy ciała.
Tendencja organizmu do przeciwdziałania utracie masy ciała może mieć podłoże ewolucyjne. W przeszłości niedobór żywności stanowił jedno z największych zagrożeń dla przetrwania człowieka jako gatunku, dlatego wykształciły się mechanizm homeostazy energetycznej, chroniące organizm przed deficytem kalorycznym. Układ ten reguluje masę ciała poprzez tzw. set point (tzw. „punkt nastawczy”), który podobnie jak termostat utrzymuje określoną temperaturę otoczenia. W przypadku spadku masy ciała poniżej tego poziomu dochodzi do zmian hormonalnych i metabolicznych, które sprzyjają jej ponownemu wzrostowi.
Coraz więcej dowodów wskazuje, że spożycie wysokoprzetworzonej żywności bogatej w tłuszcze nasycone i cukry rafinowane nie tylko sprzyja nadmiernemu spożyciu kalorii, ale również może powodować trwałe przesunięcie punktu nastawczego masy ciała. Tego rodzaju żywność wykazuje większy potencjał obesitogenny, niż wcześniej sądzono. Jej wpływ wykracza poza niską gęstość odżywczą i wysoką kaloryczność – prowadzi do trwałych zmian neurohormonalnych, które sprawiają, że organizm zaczyna bronić wyższej masy ciała jako nowej normy.
Badania wskazują na wysokie ryzyko ponownego przyrostu masy ciała. W 2015 roku czasopismo „American Journal of Public Health” opublikowało analizę, z której wynika, że 53% osób, które schudły o 5% początkowej masy ciała, odzyskało utracone kilogramy w ciągu dwóch lat, a 78% w ciągu pięciu lat.
Pomimo tych danych możliwe jest długoterminowe utrzymanie prawidłowej masy ciała. Kluczowe znaczenie ma zrozumienie czterech podstawowych wyzwań biologicznych po redukcji masy ciała oraz wdrożenie strategii pozwalających im przeciwdziałać.
Wyzwanie 1: Nasilenie uczucia głodu po redukcji masy ciała
Regulacja bilansu energetycznego jest skomplikowanym procesem obejmującym liczne mechanizmy hormonalne. Po utracie masy ciała dochodzi do wzrostu stężenia greliny, hormonu odpowiadającego za pobudzanie apetytu. Badania wykazały, że podwyższony poziom greliny może utrzymywać się nawet przez trzy lata po zakończeniu procesu odchudzania.
Strategia postępowania: Należy unikać kierowania się subiektywnym odczuciem głodu. Istotne jest planowanie racjonalnych posiłków bogatych w białko i błonnik, które pomagają kontrolować apetyt, oraz unikanie gwałtownych restrykcji kalorycznych.
Wyzwanie 2: Wzrost apetytu na produkty bogate w tłuszcze i cukry
Leptyna, hormon odpowiedzialny za uczucie sytości, po redukcji masy ciała ulega obniżeniu. Powoduje to zwiększone łaknienie oraz nasilone postrzeganie przyjemności płynącej ze spożywania produktów bogatych w cukry i tłuszcze.
Strategia postępowania: Należy unikać wysoko przetworzonych produktów spożywczych, które nadmiernie stymulują układ nagrody w mózgu. Zaleca się spożywanie żywności bogatej w mikroskładniki, takiej jak warzywa, owoce, rośliny strączkowe, orzechy oraz chude białko.
Wyzwanie 3: Spowolnienie metabolizmu
Podczas redukcji masy ciała dochodzi do spowolnienia tempa metabolizmu w stopniu przewyższającym oczekiwane wartości wynikające ze zmniejszenia beztłuszczowej masy ciała. Zjawisko to, określane jako adaptacja metaboliczna, może utrzymywać się przez wiele lat. Badania przeprowadzone na uczestnikach programu „The Biggest Loser” wykazały, że ich podstawowa przemiana materii była nawet o 500 kcal niższa niż u osób o podobnej masie ciała, które nigdy nie przeszły intensywnej redukcji wagi.
Strategia postępowania: Regularna aktywność fizyczna, zwłaszcza trening siłowy, może pomóc w podtrzymaniu metabolizmu na wyższym poziomie. Masa mięśniowa wykazuje znacznie większą aktywność metaboliczną niż tkanka tłuszczowa, co może przyczyniać się do wyższego wydatku energetycznego w spoczynku.
Wyzwanie 4: Otyłość jako przewlekła choroba metaboliczna
Otyłość jest schorzeniem przewlekłym, charakteryzującym się zaburzeniami w funkcjonowaniu hormonów regulujących apetyt i metabolizm. Niestety, pomimo rosnącej świadomości, leczenie otyłości nadal bywa bagatelizowane.
Strategia postępowania: Warto rozważyć profesjonalne metody terapeutyczne, w tym farmakoterapię lub leczenie chirurgiczne. Zabieg bariatryczny może korzystnie wpływać na regulację hormonalną i prowadzić do trwałego obniżenia punktu nastawczego masy ciała.
Podsumowanie
Długoterminowe utrzymanie prawidłowej masy ciała po redukcji wymaga świadomości mechanizmów biologicznych, które sprzyjają ponownemu jej przyrostowi. Współczesne badania wskazują, że problem ten nie ogranicza się wyłącznie do bilansu kalorycznego – kluczową rolę odgrywają zmiany neurohormonalne oraz wpływ diety na punkt nastawczy masy ciała. Racjonalne podejście, oparte na świadomym doborze żywności, regularnej aktywności fizycznej oraz, w niektórych przypadkach, wsparciu farmakologicznym lub chirurgicznym, może zwiększyć szanse na długoterminowy sukces terapeutyczny.